Szkodniki

Pryszczarek namalinek łodygowy – Resseliella theobaldi (Barnes), pryszczarek malinowiec – Lasioptera rubi (Schrank), pryszczarek porzeczkowiec pędowy – Resseliella ribis (Marikovskij), pryszczarek porzeczkowiak liściowy – Dasineura tetensi (Rubsaamen), pryszczarek porzeczkowiak kwiatowy – Dasineura ribis (Barnes)

Rząd – muchówki (Diptera), rodzina – pryszczarkowate (Cecidomyidae)

Rośliny żywicielskie: Malina, porzeczka

Opis: Drobne muchówki długości 1 – 2 mm. Larwy beznogie, długości do 2,5 mm, początkowo przezroczyste lub białe, a następnie mniej lub bardziej pomarańczowe, w zależności od gatunku.
Jaja wydłużone, długości 0,3 mm, zwykle zielonkawo-białe lub mlecznobiałe. Poczwarki długości około 2 mm, pomarańczowo-czerwone.

Biologia: Larwy pryszczarka zimują w wierzchniej warstwie gleby, w zależności od gatunku – pod krzewami porzeczki lub pod kwiatami maliny. W przypadku pryszczarka malinowca larwy zimują w galasowatych naroślach. Muchówki pojawiają się wiosną zwykle w IV i V. Samice, w zależności od gatunku, składają jaja w spękaniach i zranieniach skórki na pędach maliny lub porzeczki, w dolnej części pędów malin, na młodych, zwiniętych jeszcze liściach porzeczki oraz do zamkniętych pąków kwiatowych porzeczki

Gatunek	Lot muchówek – terminy	Liczba pokoleń
pryszczarek namalinek łodygowy	I pokolenie – IV/V – VI, II pokolenie – koniec VI- VII, kolejne – VII – VIII, IX	3-4
pryszczarek malinowiec	koniec IV – VI	1
pryszczarek porzeczkowiec pędowy	I pokolenie – V/VI, II pokolenie – VII –VIII, III pokolenie – VIII –- IX	2-3
pryszczarek porzeczkowiak liściowy	I pokolenie – IV/V –  VI kolejne – VI – VIII	2-4
pryszczarek porzeczkowiak kwiatowy	wczesna wiosna – po ukazaniu się i rozluźnieniu pąków kwiatowych w kwiatostanach porzeczki.	1

Szkodliwość:

Pryszczarek namalinek łodygowy – pędy uszkodzone przez larwy są osłabione, słabiej owocują, zasychają, a w miejscu uszkodzeń łatwo się wyłamują. Szkodnik zasiedla w większym stopniu odmiany maliny, które mają skłonność do spękania kory.

Pryszczarek malinowiec – larwy żerują na pędach i powodują rozrastanie się tkanek i tworzenie galasowatych narośli.

Pryszczarek porzeczkowiec pędowy – larwy uszkadzają głównie pędy jednoroczne, czasem dwuletnie. Na korze pędów powstają ciemniejsze przebarwienia, spękania i zrakowacenia. Stopniowo tkanki wokół uszkodzonych miejsc czernieją i zamierają. 

Pryszczarek porzeczkowiak liściowy – larwy żerują na górnej stronie najmłodszych liści porzeczki.Blaszka liściowa zawija się wachlarzykowato i staje się krucha. Uszkodzona tkanka z czasem zasycha
i wykrusza się. Liczne żerujące larwy mogą doprowadzić do zasychania wierzchołków, nadmiernego krzewienia się pędów oraz zmniejszenia plonu owoców.

Pryszczarek porzeczkowiak kwiatowy – uszkodzone pąki nie rozwijają się i są nabrzmiałe,
a wewnątrz żeruje po kilka larw pryszczarka.

Próg zagrożenia:

Pryszczarek namalinek łodygowy: powyżej 5% pędów uszkodzonych przez larwy szkodnika

Pryszczarek malinowiec: okres bezlistny – powyżej 5% uszkodzonych pędów

Pryszczarek porzeczkowiec pędowy: 10 uszkodzonych pędów w próbie 50 pędów

Pryszczarek porzeczkowiak liściowy: 20 zasiedlonych wierzchołków w próbie 200 pędów

Pryszczarek porzeczkowiak kwiatowy: 10 uszkodzonych pąków kwiatowych w próbie 100 sztuk

Rząd – muchówki (Diptera), rodzina wywilżnowate (Drosophilidae)

Rośliny żywicielskie: Borówka wysoka, malina, jeżyna, truskawka, porzeczka czarna i kolorowa, morela, brzoskwinia, czereśnia, wiśnia, agrest, śliwa, bez czarny, jagoda leśna, jeżyna, czereśnia ptasia, antypka

Opis: Muchówka z dużymi czerwonymi oczami, długości ok. 3 mm. Samce mają charakterystyczne plamki w tylnej części skrzydeł. Jaja są podłużne, początkowo przezroczyste, później mlecznobiałe
i błyszczące. Jaja wciśnięte są w skórkę owocu, a ponad nią wystają dwie białe „rurki oddechowe”. Larwa jest beznoga, brudnobiała, po wylęgu długości zaledwie około 0,7 mm, w miarę rozwoju osiąga  ok. 6,0 mm. Poczwarka typu bobówka, jasnobrązowa, długości do 3,5 mm w owocu lub na jego powierzchni, z charakterystycznymi wyrostkami na obu końcach ciała.

Biologia: Szkodnik jest nowym, polifagicznym gatunkiem inwazyjnym i został wykryty w Polsce
w 2014 roku. Zimują osobniki dorosłe. Samice składają jaja do dojrzewających i dojrzałych owoców. W jednym owocu może być nawet kilkanaście jaj. Larwy żerują w owocach, a wyrośnięte przepoczwarczają się zwykle w jego wnętrzu lub na jego powierzchni, rzadziej w glebie. Szkodnik wykazuje największą aktywność w zakresie temperatur 20 – 25°C, a w temperaturze powyżej 30°C jego rozwój zostaje zahamowany. W Polsce prawdopodobnie występuje kilka pokoleń w ciągu roku.

Szkodliwość: Po złożeniu jaja przez samicę do owoców, na ich skórce widoczna jest niewielka ranka po nakłuciu pokładełkiem. Pod wpływem żerowania larw tkanki w owocu zapadają się i gniją. Obecność larw w owocach jest przyczyną dyskwalifikacji plonu.

Rząd – chrząszcze (Coleoptera), rodzina – ryjkowcowate (Curculionidae)

Rośliny żywicielskie: Malina, jeżyna, truskawka

Opis: Chrząszcz długości ok. 4 mm, o ciele czarnym, pokryty jasnoszarymi włoskami. Posiada długi, cienki ryjek. Jaja owalne, początkowo przezroczyste, później białawe. Larwa beznoga, brudnobiała
z ciemną głową, długości 3 – 4 mm, rogalikowato zgięta. Poczwarka kremowa, długości 3 – 3,5 mm.

Biologia: Chrząszcze zimują w ściółce lub w glebie, w pobliżu roślin żywicielskich. Wiosną, w połowie IV, chrząszcze rozpoczynają żerowanie, początkowo wyłącznie na młodych liściach. Przed kwitnieniem roślin, samice składają jaja w rozluźniające się pąki, zwykle po jednym jaju
w zamkniętym pąku kwiatowym. Jedna samica w ciągu życia składa średnio 60 jaj. Larwa kwieciaka swój rozwój, który trwa około 3 tygodni, przechodzi w pąku kwiatowym. Na przełomie V i VI pojawiają się pierwsze poczwarki, a po upływie 10 dni młode osobniki dorosłe. Chrząszcze żerują kilka dni na liściach a następnie schodzą na zimowanie. W ciągu roku rozwija się 1 pokolenie kwieciaka malinowca.Szkodliwość: Chrząszcze, początkowo żerują na młodych, rozwijających się liściach, wygryzając w nich niewielkie otwory. Samica składa jajo do pąka kwiatowego, a następnie podcina jego szypułkę. Uszkodzone pąki zasychają i zwisają na roślinie lub opadają. Larwa cały rozwój przechodzi
w uszkodzonym pąku. Szkodnik może zniszczyć od 20 do 30%, a lokalnie nawet ponad 50% pąków na plantacji.

Rząd – chrząszcze (Coleoptera), rodzina – kistnikowate (Byturidae)

Rośliny żywicielskie: Malina – odmiana letnia (owocująca na pędach dwuletnich), jeżyna

Opis: Rudobrązowy, owalnychrząszcz, długości 4 mm, pokryty szarożółtymi włoskami. Jajo podłużne, wielkości 1,3 x 0,7 mm, początkowo przezroczyste, później biało-kremowe. Larwa beznoga, wydłużona, długości 5 mm, brudnokremowa. Poczwarka ma barwę żółtobrązową i spoczywa
w kokonie ziemnym.

Biologia: Chrząszcze zimują w glebie. Wiosną wychodzą z kryjówek i przy temperaturze około 10-14°C zaczynają żerować najpierw na najmłodszych liściach, potem na pąkach kwiatowych i w kwiatach.
Na przełomie V i VI samice składają pojedyncze jaja w kwiaty, rzadziej na zawiązki owoców. Wylęgłe larwy żerują w dnie kwiatowym i w owocu maliny, a po ukończeniu wzrostu spadają na ziemi
i przepoczwarczają się w kolebce ziemnej. Młode chrząszcze pojawiają się jesienią, ale pozostają
w glebie aż do wiosny. W ciągu roku rozwija się 1 pokolenie tego szkodnika.

Szkodliwość: Wiosną chrząszcze początkowo wyjadają tkankę pomiędzy nerwami młodych liści, co może wpłynąć na osłabienie wzrostu roślin. Osobniki dorosłe zjadają także słupki, pręciki i dno kwiatowe, przez co redukują plon. Samica składa jaja, najczęściej do otwartych kwiatów.Larwy żerują w dnie kwiatowym i w owocach aż do zbioru malin. Szkodnik na niechronionych plantacjach, może lokalnie uszkodzić aż do 80% owoców.Najwięcej „robaczywych” owoców obserwuje się
w pierwszym, najbardziej wartościowym plonie handlowym.Progi zagrożenia: Obecność 1 chrząszcza w próbie 200 kwiatostanów lub zaobserwowanie uszkodzonych pąków kwiatowych.

Rząd – roztocze (Acari), rodzina – różnopazurkowce (Tarsonemidae)

Rośliny żywicielskie: Truskawka, poziomka

Opis: Roztocz o ciele owalnym, błyszczącym, białawym lub jasnobrązowym, długości ok. 0,2 mm. Jaja roztocza są owalne, wielkości 0,07 x 0,12 mm, początkowo błyszczące, później mlecznobiałe. Larwy długości do 0,2 mm, przezroczyste, następnie żółtawe, podobne wyglądem do osobnika dorosłego. Szkodnika nie obserwujemy na liściach z rozwiniętą blaszką liściową.

Biologia: Samice zimują w dolnych częściach rośliny. Na swoje kryjówki wybierają łuski okrywające pąki
i ogonki liściowe. W marcu, kiedy temperatura podnosi się do około 10ᵒC, roztocza przenoszą się między zawiązki liści i kwiatostanów i rozpoczynają żerowanie. Końcem marca składają jaja. Rozwój roztocza truskawkowego przebiega w temperaturze wyższej niż 12ᵒC i wysokiej wilgotności. W ciągu roku rozwija się 3-5 pokoleń. We wrześniu samice nie rozmnażają się, szukają kryjówek zimowych.

Szkodliwość: Pierwsze uszkodzenia widoczne są na maleńkich, zwiniętych jeszcze listkach, które ulegają deformacji. Są drobne, jaśniejsze od zdrowych i pomarszczone, a ich ogonki liściowe są krótkie. Silnie zasiedlone rośliny są skarłowaciałe, mają mniej zawiązanych pąków kwiatowych oraz  są bardziej podatne na przemarzanie. Często więdną i zasychają. Kwiaty i rozłogi są zdeformowane. Owoce na uszkodzonych roślinach są drobne, kwaśne, słabo wybarwione, bez wartości handlowej. Najsilniej uszkadzane są rośliny na plantacjach kilkuletnich oraz na tych, które zostały założone
z sadzonek zasiedlonych przez roztocza truskawkowca. 

Próg zagrożenia: 6 osobników roztocza na 1 listek liścia złożonego po zakończonym zbiorze owoców.

Rząd – pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera), rodzina – tasznikowate (Miridae)

Rośliny żywicielskie: Truskawka, poziomka, malina

Opis: Pluskwiak odługości 5 – 6 mm, o zmiennym zabarwieniu: od żółtawego, poprzez zielono-szare, aż do brązowawego. Jaja wydłużone, długości około 1 mm, wciśnięte w tkankę rośliny.Larwy podobne do owada dorosłego, ale bezskrzydłe, jasnozielone z ciemniejszymi plamkami na stronie grzbietowej. U kolejnych stadiów rozwojowych widoczne są zaczątki skrzydeł.

Biologia: Dorosłe pluskwiaki zimują w ściółce oraz w resztkach roślinnych, m.in. pod malinami, truskawkami lub w zadrzewieniach. Na przełomie III i IV owady opuszczają kryjówki.Żerują na rozwijających się liściach, na wierzchołkach pędów oraz na kwiatach i zawiązkach owocówroślin uprawnych, m.in. na malinie i truskawce oraz na innych dziko rosnących roślinach. Samica składa jaja do kielichów kwiatowych lub do ogonków liściowych roślin. Larwy przechodzą pięć stadiów rozwojowych. W V i VI pojawia się pierwsze pokolenie zmienika lucernowca, a drugie od VII do IX. Wczesną jesienią pojawiają się owady dorosłe, które pozostają na zimowanie.Szkodliwość: Larwy i dorosłe zmieniki żerują na pąkach kwiatowych oraz kwiatach malin i truskawek. Silnie uszkodzone pąki i kwiaty zamierają. Zmieniki nakłuwają także zawiązki owoców. Zawiązki malin mają zahamowany wzrost, powstają na nich nieregularności, a ich nasionka są twarde i zabarwione na ciemniejszy kolor. Uszkodzone owoce truskawek stają się spłaszczone w części wierzchołkowej
i twarde, a znajdujące się na nich „orzeszki” – zabarwione na ciemnozielono. Takie owoce tracą wartość handlową. Większe szkody zmieniki powodują na plantacjach odmian truskawek powtarzających owocowanie oraz na plantacjach malin owocujących na pędach jednorocznych w drugiej połowie lata. 

Rośliny żywicielskie: Truskawka, malina, borówka wysoka

Opis: Drobne owady, zwykle osiągające 1,2 – 2,5 mm długości ciała. Osobniki dorosłe maja dwie pary wąskich skrzydeł, zakończonych na tylnym brzegu tzw. strzępiną. Barwa ciała zmienna w zależności od gatunku, pomarańczowo-żółta, żółto-brązowa. Larwy bezskrzydłe, jasnożółtej barwy.

Biologia: Samice zimują w resztkach roślinnych. Na plantacjach roślin uprawnych pojawiają się wiosną i składają jaja na roślinach, w tkanki liści i kwiatów. Szkodniki żerują na najmłodszych liściach, pąkach kwiatowych i kwiatach. Wyrośnięte larwy schodzą do gleby lub ściółki pod roślinami
i przepoczwarczają się. W sezonie rozwija sie kilka pokoleń tych szkodników. W przypadku wciornastka zachodniego osobniki dorosłe zimują w szklarni lub w tunelu. W uprawie pod osłonami rozwija się kilka lub kilkanaście pokoleń tego gatunku w sezonie.Szkodliwość: Osobniki dorosłe i larwy żerują na pąkach kwiatowych, kwiatach i liściach. Uszkodzone pąki kwiatowe mogą zasychać. Szkodniki, żerując, nakłuwają tkanki roślin, wysysają sok z rośliny, przez co pozbawiają ją asymilatów. Uszkodzone rośliny mają zahamowany wzrost oraz słabiej owocują. Owoce są słabo wyrośnięte, zdeformowane i ordzawione, przez co tracą wartość handlową. Na liściach obserwujemy żółtawe, z czasem szarzejące plamy. Wciornastki mogą przenosić wirusy powodujące choroby roślin.

Rząd – motyle (Lepidoptera), rodzina – zwójkowate (Tortricidae)

Rośliny żywicielskie: Borówka wysoka, porzeczka, truskawka

Opis: Zwójkowate to rodzina motyli o skrzydłach rozpiętości 18 – 20 mm i zmiennym zabarwieniu, często w popielato-brązowych lub rdzawych barwach, czasem z ciemniejszym rysunkiem na pierwszej parze skrzydeł. Gąsienice, w zależności od gatunku, są zwykle jasnozielone lub szaro-zielone, czasem z ciemnymi brodawkami.

Biologia: Stadium zimującym, w zależności od gatunku, są gąsienice lub jaja (np. zwójka siatkóweczka
i różóweczka). Wiosną następuje wyląg larw lub wyjście gąsienic z kryjówek zimowych. Zwykle mają 1 – 2 pokolenia w ciągu roku. Motyle różnych gatunków latają w różnych okresach wegetacji. Loty zwykle trwają od przełomu IV i V do IX.

Szkodliwość: Gąsienice zwójek żerują na najmłodszych liściach, pąkach kwiatowych i kwiatach, zawiązkach i dojrzewających owocach. Gąsienice zwijają liście wzdłuż nerwu głównego i wytwarzają przędzę, którą zlepiają kilka liści lub wierzchołki kilku pędów, często wraz z kwiatostanem.

Pędraki – larwy chrząszczy z rodziny poświętnikowatych, żukowatych (Scarabaeidae): chrabąszcza majowego (Melolontha melolontha L.), guniaka czerwczyka (Amphimallon solstitialis L.), ogrodnicy niszczylistki (Phyllopertha horticola L.).

Rośliny żywicielskie: Borówka wysoka, malina, truskawka

Opis: Pędraki mają białawo-kremowe ciało, charakterystycznie zgięte w podkowę, z 3 parami nóg tułowiowych i brązową głową.

Biologia: Chrząszcze i pędraki zimują w glebie. Wiosną osobniki dorosłe żerują na drzewach, krzewach lub roślinach zielnych. Jaja składane są do gleby. Rozwój larw jest różny, w zależności od gatunku: u chrabąszcza majowego trwa on 3-4 lata, u guniaka czerwczyka 2 – 3 lata, a u ogrodnicy niszczylistki – 1 rok. Wyrośnięte larwy pod koniec lata przepoczwarczają się w glebie na głębokości około 50 cm i tam pozostają na zimowanie.

Szkodliwość: Szkody wyrządzają larwy tzw. pędraki, które zjadają korzenie oraz ogryzają korę z szyjki korzeniowej, prowadząc do zasychania roślin.

Rośliny żywicielskie: Borówka wysoka, porzeczka, malina, agrest, truskawka

Opis: Niewielkie owady o długości ciała od 1 do 7 mm. Ubarwienie ciała jest zmienne w zależności od gatunku, od zielonego, żółtawego, różowego, poprzez szaro-popielate, aż do prawie czarnego. Większość gatunków ma na końcu ciała dwa charakterystyczne wyrostki zwane syfonami. Najczęściej spotyka się formy bezskrzydłe, okresowo jednak pojawiają się formy uskrzydlone. Mszyce mają aparat gębowy kłująco-ssący z kłujką, którą wysysają soki roślinne.

Biologia: Gatunki mszyc można podzielić na jednodomne (żyjące na jednej roślinie) oraz dwudomne
– zmieniające podczas swego cyklu rozwojowego roślinę żywicielską. Mszyce zimują w postaci zapłodnionych jaj na roślinach żywicielskich. Z jaj wylęgają się samice, które rodzą larwy bez zapłodnienia (mszyce dzieworodnie). W okresie wegetacji rozwija się nawet kilkanaście pokoleń mszyc. Późną wiosną i latem pojawiają się tzw. migrantki czyli uskrzydlone samice, które przelatują na inne rośliny tego samego gatunku (mszyce jednodomne) lub na żywicieli letnich (mszyce dwudomne), dając początek nowym koloniom mszyc. Z kolei jesienią pojawia się pokolenie płciowe (samce i samice). W przypadku mszyc dwudomnych uskrzydlone reemigrantki wracają na żywicieli zimowych i dopiero na nich rozwija się pokolenie płciowe. Po zapłodnieniu samice składają jaja, które zimują.

Szkodliwość: Mszyce wysysają sok z komórek rośliny i ogładzają krzewy. Na skutek żerowania dochodzi do zwijania i odbarwienia liści, deformacji całych wierzchołków pędów, zahamowania wzrostu roślin, skracania międzywęźli pędów. Na wydzielanych odchodach zwanych spadzią rozwijają się grzyby sadzakowe. Mszyce są także wektorami wirusów.

Opuchlak rudonóg – Otiorhynchus ovatus (L.), opuchlak truskawkowiec – Otiorhynchus sulcatus (F.)

Rząd – chrząszcze (Coleoptera), rodzina – ryjkowcowate (Curculionidae)

Rośliny żywicielskie: Truskawka, borówka wysoka, malina

Opis: Chrząszcze długości 4,5 – 10 mm, z krótkim, grubym ryjkiem.Błyszczące, czarne, pokryte szaro-żółtymi lub żółtawo-brunatnymi, delikatnymi włoskami.Poczwarka typu wolnego, długości 7 – 10 mm, jasnokremowa.

Biologia: Zimują głównie larwy, czasem chrząszcze opuchlaków – w glebie, na głębokości 10 – 30 cm. Na początku VI i w VII pojawiają się chrząszcze opuchlaka truskawkowca, a opuchlaka rudonoga od połowy lub pod koniec VII i w VII i pozostają na roślinach aż do jesieni.Chrząszcz bezpośrednio po wyjściu z poczwarki w glebie jest kremowobiały i stopniowo zmienia barwę na ciemną. Samica opuchlaka składa kilkaset jaj do gleby, przy korzeniach rośliny żywicielskiej.Wylęgające się larwy rozpoczynają żerowanie w korzeniach. W ciągu roku rozwija się 1 pokolenie opuchlaka.

Szkodliwość: Chrząszcze żerują na liściach, wyjadając ich brzegi (charakterystyczne zatokowe wżery na brzegach blaszki). Uszkodzenia te obserwujemy od końca V do IX, ale nie mają one większego znaczenia.Szkody o znaczeniu gospodarczym powodują ich larwy. Larwy żyjące w glebie uszkadzają korę grubszych korzeni oraz zjadają drobniejsze korzenie. Jeśli wystąpią w dużym nasileniu, mogą powodować zamieranie roślin. Największe szkody powodują larwy żerujące na korzeniach truskawki.

Rząd – roztocze (Acarina), rodzina – przędziorkowate (Tetranychidae)

Rośliny żywicielskie: Malina, truskawka, porzeczka, czasem borówka wysoka

Opis: Niewielki pajęczak, długości 0,5 mm, o ciele żółto-zielonym, z dwiema brunatno-zielonymi plamami po bokach ciała. Zimujące samice przybierają ceglasto-pomarańczową barwę. Jaja są żółte, kuliste, średnicy 0,2 mm.

Biologia: Ceglasto-pomarańczowe samice zimują w skupiskach oprzędzionych pajęczyną – ukryte w spękaniach kory i zaschłych liściach. Zaczynają żerować wczesną wiosną, kiedy temperatura powietrza osiągnie 10-12°C. Następnie składają jaja na dolnej stronie ukazujących się liści, tam też żerują wylęgające się larwy. Szkodniki szczególnie licznie występują od połowy V do VII. Późnym latem i wczesną jesienią stopniowo pojawiają się samice zimujące. W ciągu roku rozwija się 5-6 pokoleń przędziorka chmielowca.

Szkodliwość: Dorosłe przędziorki i larwy żerują na dolnej stronie liści, wysysając sok z komórek miękiszu. Na górnej stronie liści pojawiają się żółte przebarwienia, a na dolnej stronie widoczna jest delikatna pajęczyna wytwarzana przez szkodnika. Silnie uszkodzone liście żółkną, a brzegi blaszki liściowej zawijają się do góry, z czasem liście zasychają i opadają. Żerowanie szkodnika ujemnie wpływa na wzrost i owocowanie roślin oraz jakość owoców. Rośliny silnie uszkodzone są bardziej wrażliwe na przemarzanie. Na liściach z bardzo liczną populacją przędziorków można dostrzec delikatną pajęczynę, a pod nią widoczne są jaja, larwy, nimfy i dorosłe przędziorki.